برنامه «گفت‌وگوی فرهنگی» با موضوع فقر فرهنگی، علل و بررسی آن و با حضور حجت الاسلام والمسلمین علی ذوعلم عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین علی رحمانی مدرس حوزه و دانشگاه و دکتر حسن بنیانیان مسئول کمیسیون فرهنگی و اجتماعی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی روانه آنتن شد.
حجت الاسلام والمسلمین علی ذوعلم با بیان اینکه فقر را در مقابل غنا تعریف می کنند، اظهار داشت: بنابراین فقر فرهنگی یعنی نیازمندی فرهنگی و این ادبیات نیز از عرصه اقتصاد وارد شده است. توجه به این مسئله که در عرصه فرهنگ نیز می توانیم از فقر و غنا صحبت کنیم، موضوع مهمی است.
وی با اشاره به عدم توجه بسیاری از جوامع به مسئله فقر فرهنگی گفت: اگر چه ظاهر این کلمه ناخوشایند است ولی توجه به آن و عوامل آن، اهمیت دارد. همانطور که در عرصه اقتصاد حدی را برای نیازهای اولیه مشخص می کنیم و فقر را به عنوان یک امر نسبی تعریف می کنیم، در عرصه فرهنگ نیز به همین شکل است.
ذوعلم با تصریح بر اینکه نمی توان گفت جامعه از نظر فرهنگی مطلقاً فقیر است، بیان داشت: هر جامعه ای دستاوردها و سابقه هایی دارد و به همین جهت فقر فرهنگی یک امر نسبی است. متناسب با آن مطلوبی که از فرهنگ ارائه می کنیم، فقر و غنا را مشخص می کنیم.
عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ارتقاء توانمندی یک جامعه را باعث دامن زدن به مطالبات بیشتر فرهنگی دانست و عنوان کرد: جامعه ای که دارایی فرهنگی بیشتری دارد، احساس فقر فرهنگی بیشتر دارد. تمایز باید قائل شد میان فقر فرهنگی و احساس فقر فرهنگی و همچنین در مورد غنای فرهنگی نیز چنین وصفی وجود دارد.
وی با اشاره به ایران تصریح کرد: کشور ما از نظر فرهنگی از منابع و پیشینه غنی و درخشانی برخوردار است. منبع فکری و اسلامی ما که اسلام است و جامعه امروز ما که ایران اسلامی و انقلابی است، سرشار از مضامین فرهنگی و غنی است. این موضوع را دیگر کشورها و ملل نیز اذعان دارند.
حجت الاسلام والمسلمین ذوعلم در عین حال خاطرنشان کرد: البته کاستی های فرهنگی داریم که با فراوری و روزآمد سازی سرمایه فرهنگی می توانیم برطرف کنیم.
در ادامه حجت الاسلام والمسلمین علی رحمانی با بیان اینکه جامعه ای که پیامبر دعوتشان را از آنجا شروع کردند، جامعه بسیار فقیر فرهنگی بودند، اظهار داشت: تعبیری که درباره آن زمان بکار می رود، جاهلیت است. جامعه جاهلیت جامعه ای بود که از فرهنگ تهی بود ولی ابزار فرهنگی داشت اما محتوای فرهنگی نداشت. در واقع بهترین شعرها از نظر وزن و تکنیک متعلق به آنها بود ولی از نظر محتوا چیزی نداشتند.
وی افزود: اگر آن شعرهای جاهلی را با نهج البلاغه امیر المومنین مقایسه کنیم، متوجه تفاوت می شویم. اگر خطبه اول امیرالمومنین را ببینیم که درباره توحید است، متوجه تفاوت خواهیم شد.
وی مهمترین مشخصه فقر فرهنگی را جاهلیت عنوان کرد و بیان داشت: منشا جاهلیت نبود و نشناختن امام است. حتی در دوران امروزی نیز ممکن است، آدمی داشته باشیم که فرهیختگی واقعی را نداشته باشد زیرا امام و رهبر خود را نشناخته است. متاسفانه برخی قالب های فرهنگی را به عنوان غنای فرهنگی بیان می کنند در حالی که محتوا اهمیت بیشتری دارد.
حجت الاسلام والمسلمین رحمانی در همین زمینه سینما را مثال زد و گفت: سینما نیز یک قالب و ابزار فرهنگی است ولی پیام سینما چیست؟ در آن حالت می توان فهمید که آیا تعداد سینما و فیلم ها عنصر فرهنگی هستند یا محتوای آن است که نشان می دهد چه میزان فقر و غنای فرهنگی داریم.
این مدرس حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: البته ما کاستی های فرهنگی نیز داریم که هر چقدر از نظر منابع غنی باشیم، آن کاستی ها باز هم سر جای خودش خواهد بود.
در ادامه دکتر حسن بنیانیان با بیان اینکه همه جوامع در لحظه فرهنگ دارند، اظهار داشت: از نظر خودشان آن نظام اعتقادات و ارزش ها و الگوهای رفتاری ارزشمند است. کشورهایی که به نظر دانشمندان شان متکی هستند، این دانشمندان به رفتارها و الگوها نقد دارند زیرا منبع نظری متعالی ندارند.
وی افزود: اگر آن دانشمند به وجود خانواده اعتقاد داشته باشد و برای آن اصالت قائل باشد، برای رسیدن به خانواده بهتر نظریه می دهد و اگر هم قائل نباشد، چنین نمی کند.
مسئول کمیسیون فرهنگی و اجتماعی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی به جوامع اسلامی اشاره کرد و بیان داشت: عناصر کلیدی فرهنگ جوامع اسلامی عبارت است از، اعتقادات و ارزش هایی که بر اساس این اعتقادات شکل می گیرد مانند حلال و حرام که در ذهن ما شکل می گیرد ولی پشتوانه ای برای رفتارهایمان در زندگی است.
بنیانیان افزود: علاوه بر موارد ذکر شده، نمادها هم وجود دارند که حامل و انتقال افکار ما به یکدیگر است مانند خداحافظی کردن در لحظه جدایی.
وی با بیان اینکه می توان فهرست بلند بالایی را از موارد فقر فرهنگی در روابط عمومی جامعه شمارد، گفت: البته این خطر نیز وجود دارد که به داشته هایمان توجهی نکنیم و قدرشان را ندانیم و در نتیجه آنها را توسعه ندهیم. ما یک فهرست طولانی نیز از موارد غنی فرهنگی داریم.
وی ادامه داد: اینکه ابزار فرهنگی را با محتوای فرهنگی یکی می کنیم، محل بحث است. وقتی فرهنگ را به عنوان هوایی که در آن نفس می کشیم، تلقی می کنیم، باید به همه آحاد جامعه آگاهی دهیم. اگر به عنوان پدر تلاش نکنید، این جای خالی را خلا پر نمی کند، بلکه فرزند از محیط پیرامون خودش این رفتار را می آموزد.
خاطرنشان می شود؛ برنامه «گفت‌وگوی فرهنگی» هر شب ساعت ۲۰ از شبکه رادیویی گفت‌وگو پخش می شود و فایل صوتی آن در سایت شبکه موجود است.